Shkruan: Femi Halimi
Ky vademekum në gjuhën latine a romake ishte një “eja pas meje” a follomi në anglishte dhe spjegonte e komentonte emërtime e ngjarje të radhitura për kohë të gjatë që ishin të historisë e që mësoheshin në arte të bërjes dhe majtjes së pushtetit të patricëve.
Vademekum ishte privilegj i sundimtarëve, patricëve të lartë në qiell, që kishin të gjitha të drejtat të ndara e të veçuara për të pasuruarit, sepse nga ta merrte e hante edhe pushteti i Romës. Kishte me të një rend që e dëgjonin të gjithë dhe që ishte ligj, që nga normat në shtëpi e lagje, e deri tek Ligji i Dymbëdhjetë Tabelave, për qytetarët e lirë të Romës. Me to edhe u mësuan njerëzit të dëgjonin e të udhëhiqeshin gjithmonë, sipas disa normave që i bënë me marrëveshje, për të mirën e përgjithshme.
Mandej për fund, të gjitha rrugët çonin në Romë!
Desha kështu të filloj bisedën në temën që e kërkoj kohë të gjatë e që ka të bën me sjelljen në vend publik si dhe me normat. Krejt është e kuptueshme se të gjithë kanë nevojë për punë, vend pune, titull e lartësi në kierarki, për mbajtje të familjes, -ama për të gjitha ka një rend dhe rradhë dhe e tërë kjo është e rregulluar me norma. Shih për këtë, këto normat janë ligj vetvetiu, sepse me to mbahet njerëzia. Nuk mund të ketë shtet pa ligje. Jemi kështu për shtet, jemi për Republikën, -ama pa ligje! “Nuk na duhen ligjet, nuk kemi nevojë për to, -ne shtetin e mbajmë pa ligje e rregulla, -sepse ligjet sjellin përgjegjësi dhe fatkeqësi, po sjellin edhe ndalesa dhe kjo është e keqja e ligjeve”.
Duke dashur fort një shtet për Kosovën e vuajtur, duke arritur bërjen e shtetit, njerëzit te ne bënë edhe pushtetin, si gjithë bota, si thanë kur e bënë. Bota por pushtetin që e bën, e mba dhe e respekton. Pushteti me njerëzit që e bëjnë -janë vetë shteti. Duhet të kuptojnë te ne se pushteti është vetë shteti, -e se me të, nëse pushteti nuk ushtrohet si duhet, dëmtohet shteti derisa edhe mund të humbë fare. Nuk lejohet kështu që të selektohet pushteti, duke e ushtruar atë sipas vullnetit secili krye në vete, e pa norma e rregulla ligjesh. Edhe të tjerët njerëzia kanë pasur dhe kanë këtë përplasje, ama mbi të gjitha vëhet pushteti i shtetit.
“E dua Platonin” -tha Aristoteli, “por më shumë e dua të vërtetën”! -Amikus Plato, sed magis amica verita! Ajo e vërteta ishte vendi në publik, fjala publike, norma dhe ligji, përmes rregullave, sepse veprimi i ligjeve rregullohet, prandaj janë “rregullat” Përmes rregullave ligji funksionon dhe gjithë pushteti i shtetit vepron me efikasitet…
Të shkojmë dikund larg, tepër larg, atje të kthehemi në fillim, në nismën e ligjit dhe të normave. Eskili, shtylla e gjithë civilizimit njerëzor, i pari nisi idenë dhe përpjekjen për bërjen e një shteti me pushtet funksional, duke edukuar njerëzit që të respektojnë dhe zbatojnë ligjet! Eskili pati qëllimin kur krijoi dramat e veta, që Atina të bëhej qytetit polis më i madhi e më i fuqishmi në botë!
Hulumtimet e tij në aspektin letrar e artistik për të ndihmuar parinë e vendit në këtë, bënë që ai të shkruante dramat të cilat zunë vendet e para në konkursin për dramë të Atinës në atë kohë.
Shih sa interesant! Eskili ashtu, tek Oresti, shkoi larg edhe për veten atëherë, para Luftës së Trojës. Shkoi në familjen e mbretërve të famshëm të moteve, tek Atridët, që ishin të mbeturit e qytetërimit të Mikenës, e Mikena me disa ujdhesa tjera të mesdheut vazhdimi i fundit i qytetërimit pellazg.
Ashtu, Eskili shkroi me temë nga ngjarjet në Pallatin e Atridëve, duke nxjerrë mësimet se si duhet me çdo kusht të zbatohen ligjet, derisa ai jep shembullin se si djali vret të ëmën për shkak të thyerjes së ligjeve. Klitemnestra e ëma e tij vret burrin, babanë e Eskilit, kryekomandantin e Ushtrisë Aleate. Eskili vret të ëmën për të lënë mësimin se paraprakisht secili do të përgjigjet para ligjit për veprat e ndaluara dhe pikë. Ashtu me ato ide, si që e pasuan me rend Sofokli, e pas tij Euripidi, e që të tretë fituan shpërblimet e qytetit polis të tyre, e për çka edhe dëshmuan se e donin aq sa ishin në gjendje të jepnin edhe jetët për famën e tij, që të ishte mbi të gjithë poliset e botës, -me ato ide edhe u përcoll mësimi për bërjen e pushtetit tël shtetit si dhe zbatimi i ligjeve me çdo kusht për të mirën e përgjithshme!
Përmbledhur më shkurt e kjartë, sipas Eskilit, ligjet duhet të nxirren, të harmonizohen dhe të vëhen në zbatim njësoj nga njerëzit e pushtetit si dhe nga populli. Çështja qëndron sipas Eskilit krejt tek zbatimi i ligjeve, tek puna me dinjitet e të gjithë njerëzve në pushtet dhe se ka një mundësi në të cilën beson Eskili, që të bëhet një pushtet sa më funksional, sa më i dinjitetshëm, që të jenë pushtetarët gjithmonë në punët e zbatimit të ligjeve me çdo kusht.
Këtë desha ta hedh para gjithë njerëzve tanë, për ta lexuar të gjithë mirë Orestin e Eskilit, po mandej edhe Elektrën e Sofoklit, si dhe Ifigjeninë në Aulidë, -për të mësuar se si bëhet, si mbahet e si ruhet pushtetit, -për popullin. Sespe tani lexojmë e dëgjojmë kot së koti nëpër portale se ata grekët e lashtë, mandej helenët nuk ishin ashtu si ne mësuam, se nuk janë më dhe se nuk kanë pasë ashtu pushtet si e aludon e harkon me art Eskili.
Në të vërtetë, kanë pasë n masë të madhe dhe kanë arritë, për çka janë dëshmitë e trashëgimisë materiale dhe të shkruar nga ato kohë të ngritjes së tyre në qiell, por që ishte ngritje me sakrifica prej tyre. Ashtu vepra e tmerrshme e Orestit ndaj së ëmës është krim mbi krim, -porse në atë shkallë është edhe mbrojtje e pushtetit të polisit të Atinës e të poliseve tjera.
Kur të vetëdijësohen njerëzit edhe te ne në atë masë sa të kuptojnë zbatimin e ligjeve dhe mbrojtjen e tyr me çdo kusht -mu sikur të jetë në pyetje familja e ngushtë e secilit prej nesh, -atëherë do të jemi të denjë për të pasur një pushtet të shtetit, si duhet dhe si i ka hije.
Sëpaku të dijmë kah të shkojmë, -që të arrijmë deri tek dija për të cilën kemi nevojë./GJILANI INFO/