Nga Emi Krosi
(Refleksion mbi romanin e autorit Aziz Mustafa “Mos e harro Japoninë, Suzanë”, SHB. Armagedon, Prishtinë, 2020)
Shkrimi i përket të gjithëve. Ai nuk ka moshë, as gjini, as profesion. Shumë mjekë, janë bërë ose shkrimtarë ose poetë, krahas profesionit të tyre. “Ideja është që të shkruash në atë mënyrë sa prej trurit të njeriut ajo të rrëshqasë e të shkojë drejt e në zemër”, -thotë Maya Angelou. Por shkrimi është më tepër edhe kultivimi i dëshirave dhe kujtimeve të tua, për të “shpëtuar” veten nga harresa. Në mijëra thurima apo thurje tekstesh, përthyhet një botë imagjianre, që përmes rrëfimeve ndërton një narrative aq qenësore, për tu quajtur “e vërtetë” që “zbulon” kujtesën e largët dhe të afërt, të gjithësecilit nisur nga vetvetja, si trasmetim tek të tjerët përmes shkrimit.
Një shkrimtar narrator, me profesion mjek, Aziz Mustafa , përpos takimi që patën në post/panair, me pikëtakimet apo edhe kundërshtitë rreth/për letërsinë, për prozën dhe poezinë këtej dhe andej Drinit, më firmoj edhe romanin e tij “Mos e harro Japoninë Suzanë”. Në boshtin e tij romanor, fabula ngjizet nga mjeku Leonard Malaj, një mjek otorinolaringolog, kur shikon shenjat e para shqetësuese të sëmundjes së tij, fillon analizat. Pas endoskopisë dhe pas biopsisë, zbulon edhe tumorin në laring, kur vendos të operohet tek kolegët e tij turq, tek miku i tij, një mjek i njohur botërisht Levent Altikanoglu, por nuk ia del. Ai vdes. Edhe doktorët janë “të pakujdeshëm” ndaj jetës së tyre, ose duke u kujdesur për të tjerët, harrojnë veten.
Në këtë roman kemi disa plane narrative:
1. narrativa e parë: ditari i dr: Leventit,
2. narrtiva e dytë: ditari i Suzanës,
3. narrativa e tretë: ditari i Leonardit, (Leos).
Planet narrative herë “priten” dhe herë paralelizohen, sepse ata kanë një pike; Japoninë ose qyteti Niiagata. Këtu kemi, trajtat e rrëfimit; të definohet pozitivisht rrëfimi, do të thotë të bëhet e besueshme, sipas Zhenet, trajtat e rrëfimit përmes personazhit-autor (me nota autobiografike), përmes:
– kohezionit kohor të perispektikës,
– rrëfimi përmes narratorit eksplicid dhe të gjithëdijshëm,
– kombinimi mes kohës reale dhe ata të rotrespektivës,
– ndërthurja e konetacionit kohor në të njëjtin vend (gjeografik) dhe kohës reale,
– ndërthurja mes poezisë (muzikës), narratorit dhe ditarëve,
– apoteoza e fillesës së kohës së rrëfimit është Cohen me këngën e Suzanës.
Element që i japin “zëshmëri” romanit përmes rrëfimit: [veta: I; (Leo-autori), veta: III, (Suzana/ Levent)], na japin edhe pamje reale, por rrëfimi “përmbyset” në postmodernitet. Shenjat e thirrmës së soul-voice (shpirtzërit) të personazhit si narrativë postmoderniste, vjen përmes pastisheve dhe parabolave:
– parabolë e double- cooding; (rrëfimi i trefishtë),
– parabola e kohës së tashme; (rrëfimi në kohën reale),
– parabolë e kërkimit gjeo-hapsinor; (Niiaga-Japoni),
– parabolë e koha/ rotrespektivës (rrëfimet e ditarëve).
Fragmenti na rrëfen narrativën në vetën e parë: “më vonë, kur dola në botë, pashë se uji kishte shije, dhe se ujërat përpos ujit të thjeshstë, mund të ishin edhe ujërat e tjera, deri tek uji i shenjtë. Ai uji që Shën Gjin Pagëzori kishte përdorur për të pagëzuar njerëz, ai uji Zemzen që na sillnin haxhilerët nga Meka”.
Së fundmi: përmes referenca kulturore, poetike, shkencore, autori rreket të sendortojë dhe përrokë të gjithë tekstin e tij romanor (si sprovë e parë shkrimor në këtë gjini), si një pergamenë, ku dashuria dhe katarsisi (vdekja) është dramë dhe shpëtim. Për/ndaj lexuesit, kjo dramë shpirtërore ndërthur edhe zërin femror të Suzanës “piromane”, që zhvendoset nga “qetësia” e Leos, që vdes, por brenda vetes i “lumtur”. Lexuesi që ndien dhimbje por edhe çlirim bën edhe kritikun për autorin, nëse ia ka qëlluar apo jo, të ndërtojë dhe trajtën e jetës së tij autobiografike, bashkë me dramën personale të ndërthurur me atë kombëtare.