Ardian Haxhaj
Tashmë është bërë përditshmëri të dëgjojmë politikanë, ministra e akademikë serbë që publikisht e zyrtarisht t’u referohen fqinjëve, shqiptarëve, me emrin përçmues e denigrues “šiptari”. Me ndonjë përjashtim të ndonjë organizate joqeveritare serbe, apo të ndonjë intelektuali e opinionisti serb që e kundërshton këtë gjuhë urrejtëse, për të tjerët, për shumicën dërmuese të institucioneve serbe, ky emërtim përbuzës racist është krejt i zakonshëm në diskursin e tyre shovinist. Faktikisht, ky emërtim përçmues ka histori të gjatë dhe të vazhdueshme në kohë e rrethana të ndryshme, ku shumica e kalemxhinjve serbë me lehtësi të padurueshme raciste e mbllaçitin emërtimin “siptari”.
A ka të bëjë e gjithë kjo me emancipimin humanist e kulturor më të madh e më të shquar të një elite kombëtare në krahasim me elitën e një kombi tjetër? Si është e mundur që pjesëtarët e elitës së një kombi e shteti, që vetëm brenda një shekulli kanë kryer gjenocide kundër tre popujve fqinj të mos e tejkalojnë gjuhën shoviniste e raciste ndaj fqinjëve të tyre, e ndërkohë që elitat e fqinjëve të tyre nuk ia kthejnë me të njëjtën gjuhë?
***
Viti 1993. Kosova e okupuar nga okupatorët serbë. Aparteid. Shkollat dhe universitetet e mbyllura për shqiptarët. Maltretime, rrahje barbare, vrasje. Në gjimnaz mësonim në objektin e një shkolle fillore. I mllefosur nga robëria, shtypja, përçmimi, varfëria, terrori, diskriminimi; i pangopur nga etja për leximin e letërsisë dhe historisë, ku mbushesha me ndjenjën e sedrës së nëpërkëmbur nacionale, shkruaja vjersha. Atëbotë kombi shqiptar për mua ishte vlera më e lartë … po çfarë kombe të tjera more … jo, jo, vetëm ne ishim në majën e vlerave të përbotshme, por që na kishte okupuar e poshtëruar “kombi më i keq në botë”, më i keqi që mund ta kemi pasur: “shkiet” … Në një varg adoleshent të një vjershe adoleshente kishte gjetur vend emërtimi, metafora: “shka”. Disa fletë të shtypura me makinë shkrimi, në të cilat ishin të renditura një tufë vjershash, ia dhashë për lexim, atëbotë, profesorit të letërsisë, poetit, shkrimtarit, studiuesit dhe dashamirësit tim, Prend Buzhalës. Mezi prisja ta takoja profesor Prendin pas leximit të vjershave të mia për ta kuptuar se a isha bërë vërtet “poet”, apo jo. Më kujtohet kur u takova me të pasi i kishte lexuar dhe redaktuar vjershat me laps kimik me ngjyrë të kuqe. Në secilën vjershë kishte bërë komente, variante të metaforave, heqje të ndonjë fjale a vargu. E te vjersha me vargun që përfundonte me emrin “shka” e kishte nënvizuar dy herë dhe në margjina të fletës e kishte shkruar “të hiqet”. Një ndërtim i dialogut me të, që pak a shumë ka qenë kështu gati fiks para tri dekadave:
Unë: Po këtë përse është e nevojshme ta heq?
Prend Buzhala: Nuk është korrekte …
Prend Buzhala: Okupatorët e kanë si mjet të sundimit edhe shovinizmin …
Unë: Edhe ne duhet …
Prend Buzhala: Ne nuk jemi shovinistë dhe nuk duhet të bëhemi shovinistë sikur ata. Ndryshe janë pushtuesit serbë, ndryshe është populli serb, nuk duhet përgjithësuar …
Prend Buzhala: Ti je poet … Shovinizmin nuk e duron arti, poezia. Ne luftojmë për t’u çliruar nga pushtuesit serbë dhe një ditë do të çlirohemi, por nuk jemi e nuk duhet të bëhemi shovinistë!
E profesori Prend që më korrigjoi ta hiqja nga vargu shprehjen shoviniste për një komb, qoftë ai edhe kombi, pjesëtarët e të cilit ishin okupatorët tanë, ishte vetë i persekutuar nga pushtuesit serbë, i burgosur, i anatemuar dhe i larguar nga puna në vitet e tetëdhjeta dhe i persekutuar përsëri gjatë kohës së okupimit në vitet e nëntëdhjeta.
***
Është e dokumentuar se veprat dhe shkrimet e rilindësve tanë në përgjithësi dëshmojnë për qasjen konstruktive ndaj popujve fqinj, flasin me gjuhën e mirëkuptimit (me ndonjë përjashtim). Kjo traditë ka vazhduar edhe pas Luftës së Parë Botërore dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Nuk ka libër të shkruar nga autorë seriozë shqiptarë që u referohet fqinjëve serbë me emërtimin përçmues “shka”, “shkie”, qoftë edhe në librat ku flitet për luftëra e masakra të bëra nga pushtuesit serbë. Paradoksi i gjithë kësaj meseleje është se zakonisht ne ishim kryesisht viktima të serbëve e jo anasjelltas. Megjithatë përdorimi i emërtimit “šiptari” nga zyrtarët serbë deri në ditët e sotme tregon për shkollat e pandryshuara hegjemone serbe ndaj fqinjëve shqiptarë që nuk kanë të ndalur, madje as pas epokës së diskursit të demokracisë të proklamuar e të legjitimuar nga pothuajse çdo demokraci botërore.
Ta paragjykojmë situatën sikur një ministër shqiptar i Kosovës ta përdorte zyrtarisht e publikisht emërtimin përçmues “shka”, “shkiet” për “serb”, “serbët”: burokratët e Brukselit do të ngriheshin në maje të gishtave të këmbëve për ta dënuar “me krejt forcën shprehjen shoviniste të një ministri që e përçmon një komb të tërë me emërtimin shovinist, në kundërshtim me vlerat evropiane dhe në kundërshtim me vetë ligjet e aplikueshme në fuqi”. Hipotetikisht ai ministër do të bëhej tabelë qitjeje nga të gjitha institucionet, sidomos ato ndërkombëtare, duke i përfshirë edhe gjashtë ambasadorët e Quintit. Ai ministër do të shkarkohej nga pozita e ministrit, do të detyrohej edhe të kërkonte falje publike … Ndoshta kjo do të ishte debatuar deri në ndonjë seancë të OKB, ku do të raportonin përfaqësuesit serbë, rusë, bjellorusë, kinezë … Me siguri se edhe i zoti i shtëpisë së Shqipërisë Londineze do ta lëshonte ndonjë cicërimë dënuese ndaj të gjithë “kadrinjve” që e fëlliqin gojën me shprehje fyese ndaj kombit që e përfaqëson “miku im i ngushtë, zoti Vučić”.
E mirë është që nuk e fëlliqim gojën …
